قسمت سی و نهم: بقعه پیربکران (از توابع فلاورجان) گردآورنده:ندا میرلوحی
آرامگاه پیربکران در سی کیلومتری جنوب غربی اصفهان و در شهر پیربکران واقع شده.در بنای باشکوه پیر, کاشیهای لعابی نیلی و آبی به اندازهها و اشکال مختلف به کار رفته است. کاشیهای ستاره ای و صلیبی که معمولاً برای پوشش ازاره اتاق استفاده میشده، در اینجا قسمت فوقانی دیوارهای داخلی و خارجی را تزیین نموده است. این بنا از آثار عصر ایلخانی دوره الجایتو، معروف به سلطان محمد خدابنده (حک: ۷۰۳ـ ۷۱۶) و نزدیک قبرستان قدیم یهودیانِ اصفهان (استرخاتون) است.
بنای اصلی بقعه طبق کتیبه های آن، بین سالهای ۷۰۳ (سال وفات پیربکران) تا ۷۱۲ساخته شده است، اما در این محل پیش از آن نیز شبستانی گنبددار وجود داشته که احتمالاً مزار یکی از شخصیتهای برجسته محلی بوده است. همچنین کاشی جلاداری به تاریخ ۶۹۸ در آن یافت شده است.
بقعه پیربکران از سه قسمت راهرو یا رواق، صحن و آرامگاه تشکیل شده است. رواق بقعه از کوچه مجاور به صحن منتهی میگردد. صحن محوطه سرپوشیده ای است که از چهار جانب محصور و فقط بالای ضلع جنوبی آنکه محراب نفیسی در آن واقع شده، باز است. سقف این صحن بلند است و در اطراف آن ایوانچهها و غلام گردشهایی وجود دارد. ضلع شرقی و غربی صحن به قرینه دارای دو جرز و یک طاقنمای کوچک است.
در ضلع شرقی صحن، تخته سنگی است که در آن یک فرورفتگی دیده میشود. بعضی آن را جای پای دُلدُل (استر رسول اکرم) و برخی جای پای اسب الیاس پیامبر میدانند که احتمالاً از گورستان قدیمی یهودیان به این محل انتقال یافته است.
مقبره پیر بکران
مقبره محمدبن بکران در ضلع شمالی صحن قرار دارد. در اصل این فضا و ایوان شکوهمند آن، محل تدریس “محمدبن بکران”پیربکران بوده است. انتهای ایوان را با دیوار مشبکی محصور و این ایوان وسیع را به مقبره تبدیل کرده اند.طاق ایوان نوک تیز و دیوارهای کنار آن دارای نِغولهایی با پوشش و تزیین گچبری است. در قسمت فوقانی آرامگاه، ایوان دیگری که قسمتی از طبقه دوم این ساختمان را تشکیل میدهد، رابط بین غلام گردشهای دو طرف است. آرامگاه با ورودی کوتاهی در ضلع شمالی که به حالت خمیده باید از آن گذشت، به اتاق تاریکی با طاق مخروطی شکل راه دارد. احتمالاً پیربکران قبل از ساخت ایوان در این محل تدریس میکرده است. سنگ قبر مرمری و بزرگ محمدبن بکران تاریخ ۷۰۳ را دارد و بر آن نام استاد حجار آن، سراج نوشته شده است.
بنا دارای تزییناتِ پُرکار با گچبریهای فراوان و کاشیهای ظریف است،به طوری که هیچ فضای قابل توجهی بدون ریزه کاریهای گچبری رها نشده؛ به همین دلیل این بقعه حاوی یک نمونه از شاهکارهای هنر گچبری است که در دوره ایلخانی به اوج خود رسید.
سطوح دیوارهای مهمتر داخلی با پوشش سفالی یا گچبری عالی پوشیده شده است و آنهایی که اهمیت کمتری داشته سفیدکاری و طرح آجر چینی و شبه بند آجری روی آنها نقش شده است. گچبریها، بخصوص در محراب، ماهرانه و متنوع است.
در این بنا کاشیهای لعابی نیلی و آبی به اندازهها و اشکال مختلف به کار رفته است. کاشیهای ستاره ای و صلیبی که معمولاً برای پوشش ازاره اتاق استفاده میشد، در اینجا قسمت فوقانی دیوارهای داخلی و خارجی را تزیین نموده است.
خطوط بنایی آجری و گچبری شده و نیز کتیبه های این بقعه قابل توجه است. این خطوط و کتیبهها اغلب با خط کوفی و ثلث گچبری شدهاند و مضمون آنها بیشتر، آیات و صلوات بر ائمه علیهمالسلام و توصیف محمدبن بکران است. نام گچبر هنرمند این بقعه، محمدشاه نقاش، بر روی یکی از کتیبه های آن آمده است.
این بنای تک ایوانی، از نظر سبک معماری شبیه به معماری دوره ساسانی و یادآور طاق کسری است، ولی طاق ایوان به جای اینکه مانند طاقهای دوره ساسانی هلالی باشد، نوک دار است. از طرفی نیز اندازه بلند و استعمال نغولهای فرو رفته در چند طبقه بر روی جرزهای دو طرف ساختمان، به ایوان آباقاخان در تخت سلیمان و ایوان منار جنبان اصفهان شباهت دارد.
کریمیان مسئول میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان فلاورجان در گفتگویی در را بطه با عمارت پیر گقت: شاید بتوان گفت در کشور بهترین نمونه بازسازی، مرمت و نگهداری یک اثر تاریخی که می شود مثال زد همین بنای باشکوه پیر باشد.
وی افزود: در بحث مرمت آثار قدیمی قرار نیست که نوسازی صورت گیرد ما سعی کردیم آثار به جای مانده را نگهداری نمایی و در کنار آن هم قسمتی را باز سازی کنیم تا بیننده کاملا با باز سازی و اصل بنا آشنا شوند.
مسئول میراث فرهنگی شهرستان گفت: مهمترین مشکل ما در شهرستان فلاورجان مشخص نبودن حریم آثار تاریخی است. به طوری که شما اگر مشاهده کنید می بینید تا دیواره این بنای پیر ساختمان های مسکونی وجود دارد وشهرداری قول داده است که مشکل محوطه سازی این بنا را حل کند.