قسمت سی و چهارم: کلیسای هاکوپ, کلیسای مریم مقدس و کلیسای گئورگ
کلیسای هاکوپ
مجموعه کلیسای مریم و هاکوپ مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ واقع شده و در حال حاضر خیابان توحید از مجاور آن عبور می کند. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۶۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کلیسای هاکوپ، یا کلیسای یعقوب مقدس، قدیمی‌ترین کلیسای شهر اصفهان است. سال ساخت این کلیسا ۱۶۰۷ میلادی است.در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این کلیسا، ساختمان کلیسای مریم مقدس را ساخته‌اند و در حال حاضر کلیسای هاکوپ در داخل کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد.
معماری کلیسا
پلان اولیه کلیسا به شکل صلیب بوده که به علت تخریب بازوی جنوبی آن در سال ۱۸۴۳میلادی به شکل مستطیلی در جهت شرقی – غربی درآمده است. دارای سه گنبد کوچک است که گنبد میانی نسبتاً بزرگتر است. مصالح به کار رفته در ساختمان عبارت اند از خشت و آجر. دیوارهای داخلی با گچ و دیوارهای خارجی با کاهگل پوشانده شده اند. در بالای ورودی اصلی کلیسا نیز دو کتیبه به زبان ارمنی مربوط به سال ۱۶۰۷میلادی وجود دارد.
کلیسای مریم مقدس
کلیسای مریم مقدس دومین کلیسای قدیمی شهر اصفهان است و در سال ۱۶۱۳ میلادی در زمان حکومت صفویه توسط یکی از تاجران آن دوران به نام آوِدیک باباکیان ساخته شده‌است.
معماری کلیسا
پلان کلیسا مستطیلی شرقی-غربی از نوع تالارهای گنبددار در معماری ارمنی است. بنا چندین گنبد قوسی شکل کوچک دارد اما گنبد اصلی آن، که دارای چهار نورگیر است، در وسط ساختمان قرار گرفته و به قوس هایی تکیه کرده که بر روی ستون های پهن متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارند.
این ستون ها فضای داخلی کلیسا را به سه بخش مرتبط به هم تقسیم می کنند. در قسمت شرقی بنا محراب کلیسا واقع شده و در دو طرف آن نیز دو اتاقک مستطیل شکل قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در بنا عبارت اند از خشت و آجر. دیوارهای داخلی ساختمان با گچ پوشانده شده اند و بر روی آنها نقاشی هایی با موضوعاتی از کتاب مقدس به تصویر کشیده شده. اطراف کلیسا، به غیر از سمت شرقی آن، دارای رواقی با بیست ستون از جنس سنگ حجاری شده است که کلیه این ستون ها با قوس هایی به یکدیگر متصل شده اند.
سطح خارجی قوس ها با کاشی های لعابدار به رنگ های مختلف تزیین شده که به زیبایی نمای خارجی کلیسا افزوده است. در محوطه این کلیسا بناهای مختلفی قرار داشته اند. در سال ۱۸۴۸میلادی در قسمت غربی کلیسا و بالای ورودی آن نیز برج ناقوس خانه ساخته شده. در مجاورت ضلع جنوبی بنا هم نمازخانه کوچکی به نام استپانوس قرار دارد. کلیسای هاکوپ مقدس نیز در نزدیکی و در داخل حیاط این کلیسا واقع شده است.
کلیسای گئورگ
کلیسای گئورگ مقدس در خیابان حکیم نظامی جلفا قرار دارد و بر اساس سنگ نوشته های نصب شده در جلوی محراب آن درسال ۱۶۱۱میلادی به دست بازرگان معروف جلفا، خواجه نظر، ساخته شده و به همین علت هم به کلیسای خواجه معروف است. در میان کلیساهای جلفای اصفهان کلیسای گئورگ مقدس به علت وجود سنگ های مقدس در آن از اهمیت خاصی برخوردار است. این سنگ ها به فرمان شاه عباس به اصفهان آورده شدند.
پادشاه صفوی که، سعی داشت به هر وسیلهای ممکن ارمنیان را در اصفهان نگاه دارد و از اعتقادات عمیق مذهبی آنان نیز مطلع بود، دستور داد تا کلیسای اچمیادزین مقدس، را تخریب و سنگ های آن را به اصفهان منتقل کنند و آن کلیسا را مجدداً در جلفا بنا نهند، اما از آنجایی که این کار عملی نبود، تنها پانزده قطعه سنگ از محراب و نقاط مختلف آن کلیسا جدا ساختند و آنها را به اصفهان منتقل کردند. سه قطعه از این سنگ ها با حجاری صلیب در جلوی محراب و مابقی آنها در صحن شمالی کلیسای گئورگ مقدس قرار داده شدند. از آنجایی که این سنگ ها برای ارمنیان مقدس هستند از آن زمان به بعد کلیسای گئورگ مقدس تبدیل به زیارتگاه ارمنیان ایران شد.
معماری کلیسا
ساختمان کلیسا پلانی مستطیل شکل در جهت شرقی-غربی دارد و دارای سه گنبد کوچک قوسی شکل است. گنبدها و سقف کلیسا بر روی قوس هایی قرار گرفته اند که بر روی سه جفت ستون پهن متصل به دیوارهای داخلی تکیه دارند. هر سه گنبد، که از میان آنها گنبد شرقی بزرگتر است، دارای نورگیرند. در منتهی الیه قسمت غربی کلیسا و بر روی سقف آن برج ناقوس قرار گرفته که در سال ۱۹۲۰میلادی بنا شده است. مصالح به کار رفته در این کلیسا نیز عبارت اند از آجر و خشت. دیوارهای خارجی بنا با کاهگل و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده اند و بر روی دیوارهای داخلی تزیینات مختصری به شکل خطوط هندسی ترسیم شده است.
