قسمت سیم: قدیمی ترین هتل جهان, مهمانسرای عباسی

مهمانسرای عباسی یا کاروانسرای مادر شاه یکی از هتل‌های بزرگ ایران و شهر اصفهان و قدیمی ترین هتل جهان است که به دلیل معماری آن، که از معماری دوران صفوی الگو گرفته است، و نیز واقع شدن آن در میان بافت تاریخی اصفهان دارای اهمیت فراوان است.

مادر شاه سلطان حسین صفوی آخرین پادشاه صفوی پس از ساخت مدرسه چهارباغ موقوفات فراوانی به آن اختصاص داد که این موقوفات شامل چندین مزرعه، باغ، مغازه و کاروانسرا بود. یکی از موقوفات مشهور این مدرسه کاروانسرای مادر شاه بود که دیوار به دیوار مدرسه قرار داشت. پس از حمله افغانها تمامی این موقوفات از جمله این کاروانسرا رو به ویرانی نهادند با این حال نقاشی‌ای که در عهد محمدشاه رسم شده نشان می‌دهد که این کاروانسرا در آن زمان فعال بوده است.

در میان آثار معماری بازمانده از عصر صفوی, مجموعه مدرسه و بازارچه و کاروانسرایی برجای مانده است که در کنار خیابان چهارباغ اصفهان چون گوهری یگانه می­درخشد. این مجموعه به دستور شاه سلطان حسین صفوی، ساخته شد و آن را به مادر خویش پیشکش کرد. از این رو، مدرسه و کاروانسرای مادر شاه نامیده شد. از مجموعه بناهای یاد شده، مدرسه از همه مشهورتر و به اعتبار کاشیکاری ظریف و بی همانند آن، از زیباترین آثار تاریخی اصفهان و جهان به شمار می رود. در آغاز، انگیزه اصلی ساختن بازار و کاروانسرا استفاده از عواید آنها برای نگهداری مدرسه و تامین معاش اهل مدرسه بوده است. بازار را، که در کنار ضلع شمالی مدرسه قرار دارد، سقفی بلند از تاق ضربیهای خوش نما پوشانده و حجره های دو طرف آن در دو طبقه ساخته شده است. این بازارچه را پیشتر بازارچه بلند می خواندند و امروز بازار هنر می نامند. از زمان ساخت مجموعه مدرسه و بازار و کاروانسرا سیصد سال می گذرد.

استواری و زیبایی از ویژگیهای اصلی کاروانسراهای صفوی است و مشابهتی که کمابیش در ساختمان بیشتر آنها دیده می شود، این گمان را تقویت می کند که همه آنها از روی طرحی نمونه ساخته شده اند. اگر چه گاهی تفاوتهای اصلی در اجزای این بناها دیده می شود، اما عناصر عمده، همچون حیاط چهارگوش مرکزی با اتاقهای یک یا دو طبقه در گرداگرد آن به صورت قرینه و صفه ها با ایوانهای جلوی اتاقها ویژگی مشترک بیشتر این کاروانسراهاست .

در بازسازی کاروانسرای مادر شاه کوشش شده است که شکلی کلی آن محفوظ بماند و تنها تغییر ظاهری، درختکاری و آرایش صحن مرکزی آن به شکل باغهای اصیل ایرانی است. در آب و هوای کویری و نیمه کویری ایران، حیاط قلب تپنده معماری است فضایی باز و مفرح که طبیعت مهربان را با آب و گیاه به کاشانه ما می آورد و آن را از خشکی و سرمای بیرون محفوظ می دارد. کاروانسرای مادر شاه نیز همچون دیگر کاروانسراهای صفوی حیاطی مربع شکل در میان دارد که طول هر ضلع آن هشتاد متر است .

در نوسازی کاروانسرا این حیاط خاکی باغی پر گل و گیاه شده است که نهری به نام فرشادیاز میان آن می گذرد. در هر ضلع حیاط، ایوانی قرار دارد که حجره های دو طبقه سفید رنگ در کنار آن صف کشیده اند. به گفته تاورنیه، سیاح اوپایی، بازرگانان متمکن آن روزگار، اتاقهای پایین را به اتاقهای بالا ترجیح میدادند، زیرا هم در تابستان خنک تر و هم به انبارها و باراندازهای آنان نزدیک تر بود. در آن زمان در صحن مرکزی کاروانسرا سکویی دراز برای پیاده کردن بارها تعبیه شده بود و اصطبلهایی نیز برای تیمار چهارپایان بارکش وجود داشت. ایوان شمالی کاروانسرا به بازارچه شاهی و ایوان جنوبی به باغ فتح آباد باز می شد که امروز چیزی از آن آثار برجای نیست .
اما شکوفایی عصر صفوی نیز پایدار نماند و در تند باد یورش افغانها به تاراج رفت. در دوره های بعد کاروانسرای مادرشاه نیز، همچنین بسیاری از بناهای دیگر متروک ماند و تنهادر زمان حکومت ظل السلطان، شاهزاده سفاک قاجار، یک بار تعمیر شد. سپس در عهد معاصر از این بنا به عنوان آمادگاه پادگان اصفهان استفاده می شد که امروز نام خیابان آمادگاه یادگار آن دوران است.
اکنون، زمزمه آب روان و رنگ و آب باغهای ایرانی، جلوه هایی از معماری پرشکوه ایران اسلامی، آثار هنری نشسته بر پیشانی دیوارها و ایوانهای رفیع، چشم انداز گنبد فیروزه پر نقش و نگار مهمانسرای عباسی را چنان در یاد و خاطر میهمانان می نشاند که هرگز نمی توانند آن را فراموش کنند.

اکنون در اتاقهای مجلل سمت شمالی، نمونه کامل و تقریبا دست نخورده دیوارهای قطور و تاق ضربی های مشهور به تاق و چشمه و تاقچه ها و رفهای سیصد سال پیش را می توان مشاهده کرد. در بازسازی ، کوشش شده است که درها و پنجره ها اسلوب و چهره پیشین خود را حفظ کند. هر آنچه قابل مرمت بود تعمیر گردید و آنچه را دست زمان بر باد داده بود، از نو ساخته شد .

منبع: سایت رسمی مهمانسرای عباسی www.abbasihotel.ir