سوگند به (ستارگان) پنهان که در حال حرکت و جذب کننده اند(سوره تکویر آیه 14-15)

منظومه ي شمسي چيست؟

منظومه ي شمسي عبارت است از خورشيد و بسياري اجرام ديگر كه به دور آن مي چرخند، از جمله ي هشت سياره، بيش از 165 قمر و به تعداد بي شماري از خرده سياره ها و دنباله دارها. مجموع اين اجرام حجمي ديسك مانند به طول حدود 12 ميليارد كيلومتر را تشكيل مي دهند. در مركز اين مجموعه خورشيد واقع شده كه 99 درصد از جرم منظومه ي شمسي را شامل مي گردد.

_ زماني كه طول مي كشد تا يك سياره در مدار خود يك دور به گِرد خورشيد بچرخد را زمان مداري گويند

چرخش در فضا

تمامي اعضاء منظومه ي شمسي در درون فضا در حركتند. در درون منظومه هم، هر سياره اي به تنهايي به دور خورشيد مي چرخد. تمامي سياراتي كه داراي مدار بيضوي هستند، همه در يك جهت، اما با سرعت هاي متفاوت مي چرخند. افزون بر اين، هر سياره هم جداگانه به دور محور خود مي چرخد.

حقايقي از منظومه ي شمسي

_ تصاوير حاصل از بعضي از تلسكوپ ها، ثابت نموده كه بعضي از ديگر ستارگان هم داراي منظومه اند، مانند ستاره ي بتا از صورت فلكي نگارگر.

_ منظومه ي شمسي طبق آخرين برآوردها حداقل داراي 165 قمر است. از طرفي به نظر مسلم مي رسد كه كاوشگران جديد مي توانند بر اين تعداد بيفزايند.

_ پلوتو داراي مداري با حداكثر خروج از مركز است.

_ سيستم داخلي شامل عُطارد، زهره، زمين و مريخ توسط كمربند سيارك ها از بقيه ي اعضاء منظومه ي شمسي جدا شده است.

هشت سياره

سيارات دو گروه مجزا را تشكيل مي دهند، چهار سياره ي داخلي كه از جنس سنگ اند و چهار سياره بزرگتر كه بيشتر از گاز سيال مي باشند. سياره ي كوتوله ي پلوتو كه از جمع سيارات در سال 1385 اخراج شده هم از سنگ است. هر يك از چهار سياره ي گازي داراي سيستم حلقه به دور خود مي باشند.

گرانش خورشيدي

در حدود 4/6 ميليارد سال قبل، منظومه ي شمسي از ابري از گاز و غبار شكل گرفته است. در ابتدا خورشيد ساخته شده و از پسمانده ي اين ابر ساير اجرام بوجود آمدند. گرانش خورشيد در مقايسه با سيارات چنان زياد است كه تمام منظومه را تحت الشعاع قرار مي دهد.

چگونگي تراكم

خورشيد جوان در ابتدا بوسيله ي گاز، و غبار احاطه شده بود كه پس از مسطح شدن به ديسك تبديل گرديد. غبارهاي اطراف، پس از متراكم شدن تبديل به چهار سياره سنگي گرديدند. سيارات غول پيكر بيروني از تركيبي از گاز، و غبار شكل گرفتند. ضمناً اصالت سياره ي كوتوله پلوتو هنوز داراي ابهام است.

مسير مدارها

مدار بيشتر سيارات نزديك به مدار زمين(دايره البروج) است. مدار سياره كوتوله ي پلوتو بيشترين تمايل را دارد(17.2درجه)، كه احتمالاً ممكن است به علت اين باشد كه دورترين كره از خورشيد بوده و در نتيجه گرانش خورشيد كمتريت اثر را بر روي آن داشته است. به هر حال سياره ي ديگري كه تمايل زياد دارد بايد عُطارِد با هفت درجه انحراف مدار باشد كه در عين حال نزديكترين سياره به خورشيد هم هست.

مرزهاي خارجي

محدوده ي منظومه ي شمسي به ابري كروي و بسيار عظيم ختم مي شود كه مشتمل بر دنباله دارها ست و نام آن "ابر اورت" مي باشد و حدود يك سال نوري قطر دارد. در درون اين ابر منطقه اي ديسك گونه وجود دارد كه به نام ابر اورت داخلي ناميده مي شود و شامل نيمي از كل دنباله هاست.

گرانش نگهدارنده

گرانش خورشيد باعث نگهداري اجرام منظومه ي شمسي در كنار هم مي گردد. اثر نيروي گرانش با ازدياد فاصله تقليل مي يابد، در نتيجه مي توان گفت كه بيشتريت اثر گرانشي خورشيد بر روي نزديكترين سياره يعني عطارد خواهد بود. سياراتي كه به نسبت از خورشيد دورترند، كمتر تحت تاثير گرانش خورشيدند.

خورشيد

خورشيد هم مانند ساير ستارگان كره اي گازي عظيم و در حال چرخش است. در مركز آن واكنش هاي هسته اي انجام مي پذيرد كه در نتيجه انرژي به بيرون مي دهد. خورشيد تنها ستاره ي نزديك به ما مي باشد كه قابليت مطالعه جزئياتي دارد. عوارض سطحي آن مانند لك هاي خورشيدي و زبانه ها را مي توان از زمين مطالعه و بررسي نمود. ماهواره ها و كاوشگران فضايي قدرند كه مناظري نزديكتر از آن را ديده و حتي اطلاعات بيشتري به دست آورند.

گرفتگي خورشيد

در موقع خورشيد گرفتگي، لايه ي بيروني خورشيد، يعني تاج آن، قابل ديد مي شود. معمولاً تاج خورشيد بوسيله ي تشعشع خورشيد غير قابل ديد مي ماند.

سرد و تاريك

لك خورشيدي، عبارت از تكه هاي سياهي بر سطح خورشيد، كه شامل گازهاي سردتر به علت وجود مانع در ميدان مغناطيسي خورشيد است. كل ها در عرض هاي بالاي خورشيدي آغاز مي گردد و سپس به تدريج تعداد آن ها زياد شده و به سوي استواي خورشيد در طول يك سيكل حركت مي كنند.

_ هرگز به طور مستقيم به خورشيد نگاه نكنيد. حتي با عينك آفتابي يا شيشه هاي دوده اي، زيرا ممكن است به چشم شما لطمه بخورد.

روش ايمن، انداختن تصوير آن بر روي قطعه اي كاغذ با كمك يك ذره بين است.

انرژي خورشيدي و اثرات آن

خورشيد در هسته در هر ثانيه 600 ميليون تن هيدروژن را به هليوم تبديل مي كند. در نهايت اين انرژي از هسته به سطح مي رسد و عازم فضا مي گردد.

_ نور مريي و ساير تشعشعات از سطح خورشيد در طي 8 دقيقه به زمين مي رسد.

_ پرتوهاي گاما دو ميليون سال زمان دارند تا به سطح برسند و در اين روند انرژي خود را از دست مي دهند. واكنش هسته اي در مركز خورشسد توليد پرتو هاي گاما مي نمايد.

خورشيد بر روي حجم عظيمي از فضاي اطراف خود اثر مي گذارد. گازهايي كه از تاج خورشيد سرچشمه مي گيرند تبديل به توفان هاي خورشيدي با سرعت زياد مي گردند. توفان خورشيدي با خودش ميدان مغناطيسي از خورشيد حمل مي نمايد. به تدريج كه خورشيد مي چرخد اين ميدان شكل مارپيچي به خود مي گيرد. حجمي از فضا را كه توفان خورشيدي در مي نوردد به نام هليوسفر يا خورسپهر گويند.

_ توفان خورشيدي باعث انحراف گاز بين ستاره اي مي گردد.

_ پنج روز طول مي كشد تا توفان هاي خورشيدي به زمين برسند.

_ سرعت توفان خورشيدي در محدوده ي زمين به 500 كيلومتر در ثانيه مي رسد.

_توفان خورشيدي باعث انحراف پرتوهاي كيهاني مي گردد.

زبانه هاي خورشيدي

مقادير بسيار عظيمي از گاز از سطح خورشيد با فشار و همانند جت به فضا پرتاب مي گردد و هزارها كيلومتر در فضا كشيده شده و ادامه مي يابد. طولاني ترين آن ها را زبانه گويند كه مي تواند تا ماه ها دوام آورد. ميدان مغناطيسي خورشيد قادر است كه بعضي از اين زبانه ها را در يك شكل حلقه گونه نگه دارد.

قطب هاي خورشيد

با توجه به اين كه زمين به دور خورشيد در محدوده ي صفحه ي استواي آن در گردش است، لذا مي توان گفت كه قطب هاي خورشيد از زمين ديده نمي شود تا مورد مطالعه قرار گيرد. كاوشگر "اوليس" در سال 1990 به فضا اعزام گرديد تا اين مناطق كم پيدا را مورد بررسي قرار دهد.